Początek istebniańskiej parafii datuje się na XVI wiek. Przez 200 lat Istebna podlegała pod parafię jabłonkowską. Obecnie Jabłonków leży po stronie czeskiej. Nasi górale chodzili do kościoła do Jabłonkowa zaledwie kilka razy w roku w większe święta. Na częstszą obecność w kościele, zwłaszcza zimą, nie pozwalały im trudne warunki związane z daleką drogą.
Dopiero w 1716 roku do Istebnej przybył misjonarz – jezuita Leopold Tempes, który rozpoczął tutaj pracę duszpasterską. Początkowo odprawiał Msze Święte pod gołym niebem lub namiotem, a za ołtarz służył mu kamienny stół, położony na pniach, pomiędzy dwoma lipami pod Złotym Groniem w dworze Kohuty.
W 1720 roku górale z Istebnej i Jaworzynki przy pomocy żołnierzy z Szańców Jabłonkowskich wybudowali swój własny drewniany kościółek, który służył im przez 74 lata. Wyposażeniem tego kościółka zajął się sam L. Tempes. Większość przedmiotów stanowiły dary różnych osób, np. hrabina Sunegk przekazała rzeźbiony krzyż i obraz św. Barbary. Pierwszy obraz „Dobrego Pasterza” został namalowany przez Antonima Birgerskiego i znajduje się obecnie na końcu prawej empory (pawłacza). Później kościółek ten rozebrano, obecnie w tym miejscu w parku stoi Figurka Matki Boskiej. Pozostała po nim wisząca nad drzwiami wejściowymi do obecnego budynku kościoła drewniana belka z wyrytą datą „1720 rok”. Z pierwszego istebniańskiego kościółka zachował się krzyż, który wisi w bocznym ołtarzu. Krzyż jest wykonany z drzewa lipowego, nie wiadomo, kto go wykonał. Legenda głosi, że byli to uczniowie Wita Stwosza, gdyż podobny krzyż znajduje się w Kościele Mariackim w Krakowie. W późniejszym okresie czasu krzyż ten został przyozdobiony winną latoroślą, która przypomina metaloplastykę, a faktycznie wykonana jest z drzewa przez Ludwika Konarzewskiego – seniora (1885-1954) z uczniami. Obecny kościół budowany był w latach 1792 – 1794, a uroczystego poświęcenia dokonano 24 sierpnia 1794 roku.
Ołtarz główny został wykonany przez Ludwika Konarzewskiego seniora. W jego skład wchodzą: kolumny dźwigające belkowanie, zwieńczone rzeźbionymi aniołami adorującymi Matkę Boską Częstochowską, dwie grupy apostołów oraz dekoracyjne ramy w postaci winnej latorośli do obrazu ołtarzowego. Sam obraz przedstawiający Chrystusa Dobrego Pasterza na tle istebniańskiego pejzażu został namalowany przez Jana Wałacha (1884 – 1979).
Ludwik Konarzewski senior jest też autorem balustrady pomiędzy prezbiterium a nawą główną z płaskorzeźbionymi motywami winnej latorośli i ptaków oraz ambony w kształcie łodzi płynącej po wzburzonych falach.
Z tematem wody koresponduje również chrzcielnica w kształcie muszli, unoszonej przez ryby. Nad chrzcielnicą, znowu na rzeźbiarsko wyobrażonych falach, ukazana jest scena chrztu Jezusa. W kościele znajduje się również rzeźba, ukazująca Chrystusa, który uwolnioną ręką z krzyża obejmuje św. Franciszka. Autorem wymienionych rzeźb jest Ludwik Konarzewski senior.
W 1929 roku w związku z rozbudową ciasnego kościoła powstało prezbiterium, a kościół otrzymał nowy wystrój. Na zlecenie ks. Prałata Emanuela Grima powstały polichromie na sklepieniach i ścianach prezbiterium. Projekt polichromii wykonał Jan Wałach (1884 – 1979), natomiast realizacja była rezultatem jego współpracy z Ludwikiem Konarzewskim – seniorem (1885 – 1954) wraz z jego uczniami. Na ścianach przy prezbiterium, po prawej stronie ukazana jest scena Hołdu Chrystusowi Królowi, który oddają mu wierni z całego świata, natomiast po lewej możemy podziwiać malowidło przedstawiające Chrystusa wśród robotników. Na sklepieniach, kolejno od strony prezbiterium, przedstawione są postacie Św. Marka ze Św. Łukaszem i Św. Mateusza ze św. Janem, sceny Wniebowzięcia N. M.P. i Koronacja Marii Królowej Nieba i Ziemi.
Następnym tematem jest Sąd Ostateczny – po prawej Zbawieni adorujący Chrystusa z krzyżem, po lewej – Potępieni. Dawid z aniołem oraz św. Cecylia grająca na organach z aniołem. Wszystkie przęsła dzielą gurty z przedstawieniem aniołów w gestach adoracji. Na ścianie balkonu chóru muzycznego znajdują się dodatkowe sceny: na pierwszym planie Chrystus rozkazujący odpuszczenie grzechów i spowiedź górali, przekazanie kluczy św. Piotrowi, Św. Piotr odbierający władzę pasterzowania oraz chrzest Polski za Mieszka I i Dąbrówki. Na drugim planie kościół realizuje powierzone zadania i udziela sakramentów. Polichromie zdobione są roślinną i geometryczną ornamentyką. We wnętrzu kościoła są także dwa boczne ołtarze z obrazem Maksymiliana Kolbego autorstwa Jana Wałacha oraz rzeźbą św. Józefa wykonaną przez Ludwika Konarzewskiego juniora. Z prawej strony prezbiterium znajduje się kaplica boczna, zdobiona polichromią Ludwika Konarzewskiego juniora, przedstawiającą procesję Bożego Ciała, ołtarz tam stojący ozdobiony jest ceramiką Marii Konarzewskiej z ciekawym motywem przedstawiającym wesele na wzór ostatniej wieczerzy w Kanie Galilejskiej oraz obrazem Dobrego Łotra na krzyżu. W kościele znajdują się jeszcze XIX wieczne obrazy Drogi Krzyżowej, figura Serca Jezusowego, Matki Boskiej Niepokalanej oraz obrazy św. Teresy od Dzieciątka Jezus i Jana Sarkandra (oba autorstwa Jana Wałacha). Warto, także zwrócić uwagę na dwa oryginalne drewniane konfesjonały, które stoją z tyłu kościoła.
Opracowała: Lucyna Ligocka–Kohut